Καπιτώλιο ή Καπιτωλίνος λόφος

(Capitolium). Μικρός λόφος της Ρώμης, ΒΔ του Παλατίνου λόφου, όπου βρισκόταν κατά την αρχαιότητα η ακρόπολη της αρχαίας πόλης και ο ναός του Δία. Είχε υψόμετρο 46-49 μ. λόγω των δύο κορυφών του, στη μία από τις οποίες βρισκόταν η ακρόπολη και στη δεύτερη ο ναός του Δία. Αργότερα, μαζί με τη λατρεία του Δία καθιερώθηκε και η λατρεία της Ήρας και της Αθηνάς, σύμφωνα με τις θρησκευτικές δοξασίες των Ετρούσκων. Λέγεται μάλιστα ότι το Κ. ονομάστηκε έτσι από το κεφάλι (caput) της ετρουσκικής θεότητας Οlus, το οποίο βρέθηκε ανέπαφο κατά τη διάνοιξη της τάφρου θεμελίωσης του ναού. Ορισμένοι ερευνητές, όμως, υποστηρίζουν ότι η ονομασία Κ. προέρχεται επίσης από τη λέξη caput, αλλά με τη μεταφορική της έννοια (αρχηγός), και αυτό γιατί ο ιερός αυτός λόφος ξεχώριζε και δέσποζε σε ολόκληρη την πόλη. Ο ναός του Δία θεμελιώθηκε από τον Ταρκύνιο τον Πρεσβύτερο (5ος αι. π.Χ.) και ολοκληρώθηκε μόνο μετά την κατάλυση της βασιλείας. Τέσσερις αιώνες αργότερα (83 π.Χ.) πυρπολήθηκε μαζί με τα αφιερώματά του, που είχαν ανυπολόγιστη αξία. Ο Σύλλας επιχείρησε να τον ανοικοδομήσει· για τον σκοπό αυτό μετέφερε από την Αθήνα μερικές κολόνες από τον ναό του Ολυμπίου Διός. Ο θάνατος τον εμπόδισε να ολοκληρώσει το σχέδιό του και ο ναός ανοικοδομήθηκε 20 χρόνια αργότερα, στην περίοδο του Καίσαρα. Το 69 μ.Χ. κάηκε ξανά, κατά τη διάρκεια εχθροπραξιών ανάμεσα στους οπαδούς του Βιτέλιου και του Βεσπασιανού. Ανοικοδομήθηκε και πάλι από τον Βεσπασιανό, αλλά καταστράφηκε για μια ακόμα φορά το 80 μ.Χ., στη διάρκεια της τριήμερης μεγάλης πυρκαγιάς που ερήμωσε τη Ρώμη. Στα χρόνια του Τίτου (1ος αι. μ.Χ.) άρχισε η οικοδόμηση νέου ναού πάνω στα ερείπια του παλιού, που ολοκληρώθηκε στη διάρκεια της βασιλείας του Δομιτιανού. Ο ναός αυτός διατηρήθηκε μέχρι το τέλος των αρχαίων χρόνων. Ακόμα και σήμερα σώζονται τα θεμέλια και ορισμένα τμήματα των κιόνων του. Στο εσωτερικό του ναού υπήρχαν κάθε είδους αφιερώματα, όπως τρόπαια, ασπίδες, πίνακες που απεικόνιζαν πολεμικά κατορθώματα, διάφορα αναμνηστικά κ.ά. Πολλές φορές συσσωρεύονταν εκεί τόσο πολλά αντικείμενα ώστε αρκετά από αυτά μεταφέρονταν σε άλλους χώρους. Γύρω από τον ναό υπήρχαν πλήθος μικρότεροι ναοί, βωμοί, αγάλματα και άλλα μνημεία. Ο χώρος περιβαλλόταν από οχυρό τείχος. Το K. αποτελούσε πολιτικό και θρησκευτικό κέντρο που συγκέντρωνε τον σεβασμό του ρωμαϊκού λαού, ο οποίος πίστευε ότι εκεί βρισκόταν η γήινη κατοικία του Δία. H κεντρική είσοδος που οδηγούσε στον ναό βρισκόταν απέναντι από την πρόσοψή του. Στο ίδιο περίπου σημείο βρισκόταν και η πάντα ανοιχτή πύλη, η γνωστή ως Πόρτα Παντάνα, που οδηγούσε στην Ταρπηίο πέτρα, τον τόπο εκτέλεσης όσων καταδικάζονταν σε θάνατο για εσχάτη προδοσία. Στην κοιλάδα που σχηματιζόταν ανάμεσα στις δύο κορυφές του K., υπήρχε ένα ογκώδες οικοδόμημα, το Ταβουλάριο (Tabularium), όπου φυλάσσονταν τα αρχεία του ρωμαϊκού κράτους. Στο κέντρο του ιερού λόφου και σε ανάμνηση της νίκης του Νέρωνα εναντίον των Πάρθων, στήθηκε το 62 μ.Χ. τρόπαιο και αψίδα. Αργότερα, το κέντρο της πόλης μεταφέρθηκε στον Παλατίνο και κατόπιν στο Βατικανό. Έτσι, το γόητρο και η αίγλη του Κ. έσβησαν. Τα σχέδια του σημερινού Κ. επιμελήθηκε ο Μιχαήλ Άγγελος. Στο κέντρο της πλατείας δεσπόζει σήμερα αντίγραφο του χάλκινου ανδριάντα του έφιππου Μάρκου Αυρήλιου. Από τα οικοδομήματα ξεχωρίζουν το Δημαρχείο, που χτίστηκε από τους Τζιάκομο ντέλα Πόρτα και Τζιρόλαμο Ραϊνάλντι, το μέγαρο του Μουσείου (1644-45) και το μέγαρο των φυλακών, το οποίο άρχισε να χτίζεται το 1450 και διαρρυθμίστηκε από τους Μιχαήλ Άγγελο, Καβαλιέρι και Ραϊνάλντι. Στο μουσείο του Κ. βρίσκονται τρεις συλλογές εξαιρετικής σημασίας. Η πρώτη αποτελείται από ρωμαϊκές αρχαιότητες (ανάγλυφα, αγάλματα, επιγραφές κλπ.), δημιουργήθηκε από τον πάπα Κλήμη Z’ και εμπλουτίστηκε κατόπιν από τους διαδόχους του. Η δεύτερη οφείλεται στον πάπα Βενέδικτο ΙΔ’ και αποτελείται από πίνακες διάσημων ζωγράφων. Η τρίτη, τέλος, οφείλεται στη συλλεκτική έφεση του πάπα Πίου Z’ και αποτελείται από προτομές ανδρών που διακρίθηκαν στα γράμματα, στις επιστήμες και στις τέχνες. Πολλές πόλεις στην Ιταλία, στην Ισπανία, στη Γαλλία, στη Γερμανία και αλλού έχουν, κατά το πρότυπο της Ρώμης, ειδικά διαρρυθμισμένο χώρο που αποκαλείται Κ. Καπιτώλεια. Αγώνες που τελούνταν κάθε πέντε χρόνια στη Ρώμη προς τιμήν του Καπιτώλιου Δία. Διοργανώθηκαν για πρώτη φορά το 86 μ.Χ. κατά τα πρότυπα των Ολυμπιακών αγώνων από τον αυτοκράτορα Δομιτιανό και περιλάμβαναν γυμνικούς, ιππικούς και μουσικούς αγώνες. Ο Δομιτιανός δαπάνησε τεράστια ποσά για την κατασκευή των αγωνιστικών χώρων που θα φιλοξενούσαν τους αγώνες, οι κυριότεροι από τους οποίους ήταν το Ωδείο για την τέλεση των μουσικών αγώνων και το Στάδιο για την πραγματοποίηση των αθλητικών αγωνισμάτων. Ο αυτοκράτορας, ντυμένος με εσθήτα και με χρυσό στεφάνι στο κεφάλι, αναλάμβανε τον ρόλο του κριτή των αγώνων και βράβευε τους νικητές με στεφάνι από κλαδιά βελανιδιάς. Αν και μετά τον θάνατο του Δομιτιανού πολλά από τα αγωνίσματα των Kαπιτωλείων καταργήθηκαν, το ενδιαφέρον γι’ αυτά δεν μειώθηκε και η παλιά τους αίγλη διατηρήθηκε για πολλά χρόνια. Αξιοσημείωτο είναι ότι την περίοδο των αγώνων λάμβανε χώρα διαγωνισμός ελληνικής και λατινικής ποίησης. Κατά τον 4o αι. μ.Χ. τα Kαπιτώλεια άρχισαν να παρακμάζουν και πολύ σύντομα καταργήθηκαν. Γενική άποψη της πλατείας του Καπιτωλίου, την οποία σχεδίασε ο Μιχαήλ Άγγελος? στο βάθος διακρίνεται το παλάτι του Καπιτωλίου, που σήμερα στεγάζει το δημαρχείο της Ρώμης (φωτ. ΑΠΕ). Η χάλκινη Λύκαινα του Καπιτωλίου, έργο ετρουσκικής τέχνης, που κατασκευάστηκε (6ος-5ος αι. π.Χ.) από τεχνίτες της σχολής του Βούλτσι ή των Βηίων (Μουσείο Καπιτωλίου, Ρώμη). Τα αποκαλυπτήρια του αντιγράφου του χάλκινου ανδριάντα του έφιππου Μάρκου Αυρήλιου στην πλατεία του Καπιτωλίου (φωτ. ΑΠΕ).